Tekst: Amanda van Schaik
Foto: Saskia Bol
Acteur, regisseur, filmmuziekmaker, zanger, auteur, columnist, parlementariër, adviseur van UNESCO, Ömer Zülfü Livaneli is van alle markten thuis. Hij is dan ook niet voor niets een begrip in Turkije. Wat hij schrijft wordt geheid een bestseller. Al drie decennia is hij een ongekend populaire muzikant en zanger. Zijn prijzenkast is goedgevuld met meer dan dertig internationale prijzen waaronder een oer-Hollandse Edison.
Ondanks al dat succes blijft Livaneli een bescheiden man. ‘Ik doe al deze dingen niet voor de aandacht maar vanuit een behoefte. Ik ben een open mens, ik wil graag mijn meningen en gevoelens met mensen delen, dat zit in mij.’ Zijn grote passie is schrijven. ‘Op jonge leeftijd wilde ik al schrijver worden. In tegenstelling tot mijn vriendjes die posters van popidolen en voetballers aan de muren ophingen, koos ik voor posters van Ernest Hemingway en Dostojevski.’ Livaneli is opgegroeid in een ambtenarengezin in Ankara. Zowel zijn grootvader werkte voor de staat als zijn vader die rechter was bij het Turkse Hooggerechtshof. Maatschappelijke betrokkenheid is hem met de paplepel ingegeven wat tot uiting komt in zijn boeken en muziek die een politieke en maatschappelijke ondertoon hebben. Ook de periode waarin hij is opgegroeid heeft bijgedragen aan zijn sterke gevoel van rechtvaardigheid. ‘Ik behoor tot de generatie van ’68. Wij hadden het idee dat we de wereld konden veranderen. Wij wilden van Turkije een land maken waar mensen rechten hebben en waar cultuur een belangrijke plaats inneemt. Wij voelden de verantwoordelijkheid, wij moesten onze dromen waarmaken.’
In 1971 pleegde het leger een staatsgreep en kwam Turkije onder een militair bestuur te staan. Livaneli werd gearresteerd en moest drie maanden in een militaire gevangenis verblijven: ‘Het militaire beleid mocht niet worden bekritiseerd, wat ik dus wel deed. Ik was een van de vele intellectuelen die werden gearresteerd. Toen ik werd vrijgelaten dacht ik dat ik mijn vrijheid terug had, maar ze wilden me weer oppakken. Met een vals paspoort ben ik toen naar Zweden gevlucht.’ In Stockholm studeerde hij muziek. Door te componeren en teksten te schrijven, kon hij zijn negatieve gevoelens jegens het politieke klimaat in Turkije uiten. Hij schreef zijn teksten om mensen bewust te maken van de situatie in Turkije. ‘Mijn eerste album was een symbool van het verzet tegen het militaire regime.’ Zijn album werd illegaal Turkije binnengesmokkeld en zijn liedjes waren te horen op piratenzenders. Zonder dat hij het aanvankelijk door had, werd zijn muziek een gigantische hit. ‘Mijn broer studeerde in Ankara, hij belde me en zei: “Weet je het niet? Tienduizenden studenten marcheren door de straten op jouw liedjes!” 'Ik stond perplex. Dat was het begin. In totaal heb ik 35 albums gemaakt.’ In zijn songteksten is de politieke boodschap latent aanwezig. Om zijn emoties te verwoorden gebruikt hij poëtische teksten van zichzelf en van dichters als Nazim Hikmet, Sabahattin Ali en Yasar Kemal. Hij ziet zijn songteksten als een culturele expressie, wat volgens hem een welkome afwisseling is ten opzichte van de meeste teksten die de huidige hitlijsten aanvoeren. ‘Ik wil de beste poëzie componeren en deze aan de mensen geven, om ze zo een nieuw concept van de wereld te geven. Ik wil het idee van culturele vrede verspreiden.’
In 1978 keert Livaneli terug naar zijn geliefde land. Totdat er opnieuw een militaire staatsgreep wordt gepleegd in 1980. ‘Op dat moment was ik in Parijs waar ik filmmuziek componeerde voor de film Yol en ik bleef daar tot 1984.’
Om zijn politieke ambities te bereiken, gaat hij in het parlement. Maar dat beantwoordt niet aan zijn verwachtingen. ‘Het parlement is hopeloos saai. Ik heb in de gevangenis gezeten en in het parlement, ik weet niet wat saaier was.’ Momenteel houdt hij zich niet meer bezig met politieke zaken. Ook is hij gestopt met albums maken en optreden. Hij is weer terug bij zijn eerste liefde: schrijven. Een bijkomend voordeel is, dat hij weer meer tijd heeft voor zijn vrouw en dochter die in Istanbul wonen.
In zijn nieuwste boek, De Bevrijding worden drie verhaallijnen met elkaar verweven: Meryem, een eenvoudig meisje van het Turkse platteland dat verkracht wordt en daar zelf de schuld voor krijgt; haar neef Djemal, een commando die tegen het Koerdische rebellenleger vecht en veel waarde hecht aan de traditionele waarden; de succesvolle professor Irfan Kurudal die zijn luxe bestaan als leeg ervaart en dit wil ontvluchten. Livaneli identificeert zich het meest met Meryem: Livaneli is evenals Meryem het slachtoffer van het Turkse regime geweest.
Livaneli houdt van Turkije. ‘Turkije heeft meerdere gezichten. Veel Turken zijn geciviliseerd en hoog opgeleid, maar dit weten veel mensen niet omdat zij alleen in aanraking komen met de immigranten die veelal afkomstig zijn van het platteland. Turkije is geen fundamentalistisch land. Onlangs werden er demonstraties in Ankara en Istanbul gehouden, miljoenen mensen protesteerden tegen godsdienstfundamentalisten. Ik hoop ook dat andere landen zich realiseren dat Turkije een seculiere democratie is. Democratie en de islam kunnen goed samengaan, zo bewijst Turkije.’